4 . روابط خارجی

4. روابط خارجي

مهمترين ويژگي حكومت پهلوي در بعد خارجي وابستگي آن به بيگانگان بود. رژيم شاه عميقاً در جنبههاي مختلف سياسي، اقتصادي، نظامي و... به امريكا و ساير كشورهاي اردوگاه غرب پيوند خورده بود. اين پيوند يك رابطه سالم دو جانبه نبود; بلكه وابستگي فراگير و فزاينده به بيگانگان بود كه پيوسته از سوي مخالفان مورد انتقاد قرار ميگرفت.

مبارزه با نفوذ بيگانه در ايران به پايان سده نوزدهم و رويارويي عالمان مذهبي با امتياز رويتر باز ميگردد. اين بدبيني و مخالفت سابقهدار با نفوذ خارجي در ايران، پس از كودتاي 28 مرداد 1332 و جايگزيني امريكا بهجاي انگليس ادامه يافت و در انقلاب 1357 بهاوج خود رسيد.

پس از جنگ دوم جهاني و همزمان با تشديد جنگ سرد بين شرق و غرب، امريكا در راستاي حفظ منافع خود، نخست به كمكهاي سياسي رويآورد و سپس در كنار ياري سياسي، كمكهاي اقتصادي و نظامياش را بهسمت رژيم شاه سرازير ساخت.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. مهدي پرهام، فرهنگ سكوت ، مجموعه سيمقاله، صص 12 ـ 11.

,imojdoN neshoM eeS .. ,narI fo esac ehT :tnemevoM lacitiloP fo esiR dna pihsrotatciD .971 - 871 pp.

[106]

بدين ترتيب، براساس پيمان نظامي دو جانبه سال 1947 م. يك مأموريت نظامي امريكايي، با عنوان رشد كارآيي ارتش ايران شكل گرفت كه تا پايان سلطنت محمدرضا شاه ادامه يافت. امريكا، كه در كودتاي 28 مرداد مداخله داشت پس از آن تا سال 1967 م. حدود يك ميليارد دلار به رژيم شاه كمك اقتصادي كرد تا به گفته آنها ضعف اقتصادي سبب نفوذ كمونيسم و شورويها در ايران نشود. امريكا همچنين در راستاي سياست سدبندي در اطراف اتحاد شوروي، ايران را وارد پيمان بغداد كرد. اين پيمان بعدها، با وقوع كودتا در عراق و خروج اين كشور به پيمان مركزي يا سنتو (1) شهرت يافت.

علاوه بر اين، منابع موجود به امضاي يك قرارداد سري نظامي ميان امريكا و ايران در سال1959 م. اشاره دارند كه براساس آن، امريكا در صورت وقوع تجاوز بهايران، بهياري ايران ميشتافت. (2)

هرچند تلاشهاي امريكاييان كمك به ايران ناميده ميشد; ولي در عمل ايران را به امريكا وابسته ساخت و همراهي و خودباختگي شاه و دولتمردان ايراني نيز اين روند را تشديد كرد.

امريكا از اين وابستگي در زمينههاي مختلف سياسي، اقتصادي، نظامي و استراتژيك بهره ميبرد. براساس دكترين نيكسون، ايران به ژاندارم امريكا در منطقه تبديل شد. هدف اين دكترين بهرهگيري از قدرتهاي منطقهاي براي حمايت از منافع بينالمللي امريكا و ساير كشورهاي غربي در مقابل شورويها بود. (3) در نتيجه، نيكسون با فروش هر نوع تسليحات مرسوم به ايران موافقت كرد و در اواسط دهه 1350 هـ .ش، ايران به بزرگترين خريدار تسليحات امريكايي تبديل شد. از سال 1950 تا زمان سقوط شاه، ارزش قراردادهاي خريد تجهيزات و خدمات نظامي ايران از امريكا حدود 20 ميليارد دلار رسيد.

از سوي ديگر، امريكا 40% سهام كنسرسيوم نفتي را بهدست آورد و بهسرمايهگذاريهاي گسترده در ايران پرداخت.

البته روابط اقتصادي ايران و امريكا در ماهيت امپرياليستي بود; براي مثال ايران در برابر هر دلاري كه از تجارت با امريكا بهدست ميآورد، دو دلار براي كالاهاي امريكايي ميپرداخت. علاوه بر اينها، امريكا و ديگر كشورهاي غربي، دست شاه را در سركوبي مخالفان بازگذارده، در اين زمينه نيز رژيم را ياري ميدادند.

ــــــــــــــــــــــــــــ

1. )noitazinagrO ytaerT lartneC( .OTNEC

2. مدني، پيشين ، ص 176.

3. اين دكترين پس از شكست امريكا در جنگ ويتنام اتخاذ شد. افكار عمومي امريكا بهدليل شكست در ويتنام و خسارات مالي و جاني فراوان امريكاييها در آن، ديگر بهسادگي اجازه مداخله مستقيم نظامي را نميداد. بنابراين، دولتمردان امريكايي تصميم گرفتند با بهرهگيري از امكانات و نيروهاي منطقهاي به حفظ منافع ادعايي خود در نقاط مختلف بپردازند.

[107]

تصويب و اجراي طرح مصونيت قضايي اتباع امريكايي در ايران، ورود هزاران متخصص نظامي امريكايي و سلطه آنها بر ارتش، مداخله شاه در عمان ـ ظفار ـ ، ارسال تجهيزات نظامي از سوي ايران به مراكش، اردن و زئير، درگيري نظامي ايران در سومالي، عمليات نظامي ايران عليه ناراضيان بلوچ در پاكستان و ارسال جتهاي فانتوم از سوي ايران براي حفظ رئيسجمهور وان تيو (Thieu) در ويتنام جنوبي بخشي از برنامههايي بود كه بهدستور امريكا و در راستاي منافع بينالمللي اين كشور تحقق يافت و ايرانيان را بيش از پيش، به وابستگي شاه به امريكا معتقد ساخت.

از سوي ديگر روابط شاه و اسرائيل يكي از علل مخالفت عمومي با رژيم شاه بود. رژيم شاه، برخلاف نظر مردم ايران و افكار عمومي مسلمانان جهان، روابطي گسترده با اسرائيل داشت.

شاه 65% نفت مورد نياز اسرائيل را تأمين ميكرد. كالاهاي اسرائيلي بهسوي ايران سرازير بود; ساواك و موساد همكاري گستردهاي داشتند و آژانس يهود كه فعاليت عمدهاش مهاجرتدادن يهوديان به فلسطين اشغالي است، در تهران دفتر نمايندگي باز كرده بود.

افزون بر اين، چنان مشهور است كه در جنگ 1967 م. هواپيماهاي امريكايي در ايران فرود ميآمدند و پس از تغيير رنگ و آرم بهاسرائيل ميرفتند.

شاه، بهرغم مخالفتهاي داخلي و جهاني، با رژيم نژادپرست ـ آپارتايد ـ آفريقاي جنوبي نيز روابط حسنه داشت و 95% نفت مورد نياز اين رژيم را تأمين ميكرد. (1)

در چنين موقعيتي، متهورانهترين حملات عليه امريكا و اسرائيل از سوي امامخميني تحقق مييافت. ايشان، در سخنرانيها و اعلاميههاي پيش از انقلاب، پيوسته رژيم شاه را بهدليل وابستگي به امريكا و رابطه با اسرائيل مورد نكوهش قرار ميداد. (2)